Στις επιχειρήσεις, έχουν περάσει στον καθημερινό λόγο φράσεις, όπως «ομαδικό πνεύμα», «διοίκηση ομάδας», «ομαδική συνεργασία», «ομαδικότητα» και άλλες έννοιες, που δείχνουν τη σημασία της ομάδας. Η ομάδα δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, έχει πρακτική αξία και ασκεί επίδραση μέσα σε μια εταιρεία. Αν και η λέξη και τα παράγωγά της χρησιμοποιούνται τόσο συχνά, έχετε σκεφτεί τι σημαίνει η λέξη ομάδα και πώς λειτουργεί;
Η ομάδα έχει μελετηθεί εκτενώς από τους ψυχολόγους και τους κοινωνιολόγους, ακριβώς λόγω της σπουδαιότητάς της. Καταρχάς, κατανοούμε εύκολα ότι ο χαρακτηρισμός «ομάδα», δεν μπορεί να ισχύει για οποιοδήποτε πλήθος ανθρώπων συγκεντρωμένων στο ίδιο μέρος. Για παράδειγμα, δέκα άτομα στη στάση λεωφορείου δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως ομάδα, διότι απουσιάζουν ορισμένα πολύ βασικά χαρακτηριστικά. Μερικά από αυτά τα χαρακτηριστικά είναι η υποταγή σκέψεων και συναισθημάτων στο σύνολο, στο οποίο ανήκουμε, η αίσθηση δύναμης, που αντλούμε από την ομάδα, οι δυναμικές αλληλεπιδράσεις και η αλληλεξάρτηση των μελών, η άντληση ικανοποίησης από τα μέλη της ομάδας, οι κοινά αποδεκτοί θεσμοί, το πλέγμα αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας.
Αν θα θέλαμε να συνοψίσουμε τον ορισμό της ομάδας, αυτός θα μπορούσε να είναι: «Η ομάδα είναι ένα δυναμικό σύνολο ατόμων με κάποιο σκοπό, που κάτω από συνθήκες που ευνοούν την ενότητα, εξελίσσεται σε ένα οργανωμένο σύστημα με αλληλοεξαρτώμενους ρόλους, θεσμούς, κοινούς στόχους, αξίες, στάσεις και ομοιογενή συμπεριφορά, που ικανοποιεί τις ανάγκες των μελών»[1].
Από τον ορισμό αυτό, προκύπτει ότι μια εταιρεία, ανεξάρτητα από το μέγεθος του ανθρώπινου δυναμικού, είναι μια ομάδα ανθρώπων, αφού: 1. οι ρόλοι των μελών είναι αλληλοεξαρτώμενοι και ασκούν επίδραση ο ένας στον άλλο, 2. οι θεσμοί ισχύουν για όλους, 3. οι στόχοι είναι κοινοί και κάθε νέο μέλος της ομάδας τούς μαθαίνει, 4. οι αξίες και οι στάσεις επίσης διαπνέουν το σύνολο των μελών, 5. παρατηρείται ομοιογενή συμπεριφορά, η οποία ενισχύεται μέσα από κανονισμούς, όπως για παράδειγμα το dresscode(ακόμη και η απουσία dresscode συμβάλλει στη διαμόρφωση ομοιογενούς συμπεριφοράς). Επίσης, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι στις εταιρείες δεν υπάρχει μόνο μία ομάδα, το σύνολο των στελεχών και των υπαλλήλων, αλλά διάφορες υπο-ομάδες. Για παράδειγμα, η ομάδα της διοίκησης, η ομάδα των υπαλλήλων, η ομάδα που σχηματίζουν οι υπάλληλοι κάθε τμήματος χωριστά, οι υπάλληλοι που ανήκουν σε διαφορετικά τμήματα (π.χ. οι γραμματείς του κάθε τμήματος), κ.ο.κ. Από αυτά προκύπτουν η λειτουργία και η έννοια της ομάδας είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη.
Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι οι επιχειρήσεις είναι ομάδες, όπου αρκετά συχνά συμβαίνουν αλλαγές: παλιά μέλη αποχωρούν, νέα μέλη εισέρχονται, άλλα μέλη παραμένουν στην ομάδα, μπορεί όμως να αλλάξουν υποομάδα (π.χ. μια γραμματέας της οικονομικής διεύθυνσης μεταφέρεται στο τμήμα διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού, ένα στέλεχος προάγεται και ανήκει στη διοίκηση).
Ας δούμε όμως ποιες είναι οι φάσεις στην εξέλιξη της ομάδας, για να κατανοήσουμε καλύτερα από ποια στάδια διέρχεται κάποιο νέο μέλος στην εταιρεία. Αξίζει να επισημανθεί ότι όλες οι ομάδες δεν διέρχονται από τις ίδιες φάσεις και δεν καταλήγουν απαραίτητα στην τελευταία.
Φάση προσανατολισμού: Αφορά στις πρώτες συναντήσεις της ομάδας και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όταν υπάρχουν νέα πρόσωπα ή μέλη που βιώνουν αλλαγές (όπως στο προαναφερθέν παράδειγμα μετακίνησης στελεχών). Εδώ, τα μέλη προσπαθούν να προσανατολιστούν.
Φάση σύγκρουσης: Εδώ, εκδηλώνονται οι διαφωνίες και οι συγκρούσεις, καθώς τα μέλη προσπαθούν να επικοινωνήσουν και να εκφράσουν τις απόψεις τους. Οι συνομιλίες και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών οδηγούν σε υποομάδες με τους δικούς τους αρχηγούς, ενώ τα μέλη της ομάδας που δεν έχουν ξεκάθαρες απόψεις μεταπηδούν από τη μια υπο-ομάδα στην άλλη.
Φάση σύνθεσης: Τα μέλη συμφιλιώνονται, επικοινωνούν και συνεργάζονται. Υπάρχει σύμπνοια και είναι αποδεκτοί οι ρόλοι, οι θεσμοί και η ιεραρχία. Οι συμμετέχοντες στην ομάδα νιώθουν ικανοποίηση. Σε αυτή τη φάση, αρχίζει η ομάδα και παράγει έργο, εκπληρώνει δηλαδή το σκοπό ύπαρξής της και αυτό είναι που συμβάλλει στην ικανοποίηση των μελών.
Φάση απόδοσης: Η ομάδα έχει επιτύχει πλήρη ισορροπία, τα εσωτερικά προβλήματα έχουν ξεπεραστεί και όλη η προσπάθεια στρέφεται από την επίλυση των ενδο-ομαδικών ζητημάτων στην επίτευξη του τελικού στόχου. Αυτή είναι η ιδανική και πιο παραγωγική φάση μιας ομάδας.
Στατική φάση: Μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα, οι ρόλοι, οι θεσμοί και οι σχέσεις έχουν παγιωθεί, ακόμη και αν αλλάζει ο τελικός στόχος. Τα μέλη της ομάδας απορρίπτουν ανενδοίαστα και χωρίς την παραμικρή συζήτηση οτιδήποτε καινούργιο. Πεισματικά διατηρούν και προστατεύουν τις παραδοσιακές αντιλήψεις και τις μεθόδους λειτουργίας, ακόμη και αν δεν εξυπηρετούν πια την επίτευξη στόχων ή ακόμη χειρότερα δεν ακολουθούν τις αλλαγές της κοινωνίας. Τα νέα μέλη που θα εισέλθουν στο κλειστό αυτό κύκλωμα αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αποδοχή τους και ιδιαίτερα στην αποδοχή των απόψεών τους. Τα παλιότερα μέλη απορρίπτουν τις ιδέες του νέου μέλους στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν το statusquo. Οι εταιρείες πρέπει να είναι πάρα πολύ προσεκτικές με τις ομάδες που βρίσκονται στη στατική φάση, καθώς όχι μόνο μειώνεται η απόδοσή τους, αλλά μπορούν να κρατήσουν μια ολόκληρη επιχείρηση πίσω από τις εξελίξεις της εποχής. Μάλιστα, οι σχετικές έρευνες δείχνουν ότι στη στατική φάση, οι ομάδες επικεντρώνονται περισσότερο στη διατήρηση του υπάρχοντος συστήματος παρά στην απόδοση της ομάδας και της επίτευξης στόχων. Ο σχεδιασμός στρατηγικής για την ομαλή ένταξη στην ομάδα νέων μελών και η ενθάρρυνση για την έκφραση νέων ιδεών από τη διοίκηση μπορούν να συμβάλλουν στον περιορισμό ή και στην αποτροπή αυτής της φάσης.
Αξίζει να επισημανθεί ότι όλες οι ομάδες δεν διέρχονται από τις ίδιες φάσεις και δεν καταλήγουν απαραίτητα στην τελευταία.
Η αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών μιας ομάδας είναι πολύπλοκη, έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες και έχουν μελετηθεί οι μηχανισμοί, οι τρόποι και οι μέθοδοι που αναπτύσσονται, για να διατηρηθεί η συνοχή της ομάδας και να μπορέσει να λειτουργήσει. Επιγραμματικά, θα αναφέρουμε μερικά χαρακτηριστικά συμπεράσματα, διότι έτσι καθίσταται εύκολα αντιληπτό η επίδραση μιας ομάδας σε έναν οργανισμό.
Ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τις φάσεις εξέλιξης και την παραγωγικότητα της ομάδας, είναι η ύπαρξη σαφών στόχων, οι οποίοι μάλιστα είναι γνωστοί από όλα τα μέλη. Οι ομάδες αυτές είναι πιο παραγωγικές και φτάνουν στη σημαντική φάση της απόδοσης, διότι τα μέλη έχουν ξεκάθαρα κίνητρα και είναι κινητοποιημένα. Όταν οι στόχοι είναι ασαφείς, τα μέλη δεν έχουν κίνητρο και με τις πρώτες δυσκολίες αποσύρονται. Η ομάδα δένεται ακόμη περισσότερο, όταν οι στόχοι είναι αποδεκτοί από όλα τα μέλη.
Επίσης, παρουσιάζουν ενδιαφέρον τα συμπεράσματα από έρευνες, σύμφωνα με τα οποία η προσπάθεια για τη λύση κάποιου προβλήματος ή για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος είναι πιο επιτυχημένη, όταν είμαστε ενταγμένοι σε μια ομάδα. Ακόμη και η απλή παρουσία συνανθρώπων, μας ωθεί να είμαστε αποτελεσματικότεροι, ενώ οι δυνάμεις μας και οι νοητικές λειτουργίες επηρεάζονται θετικά. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό στους ψυχολόγους ως «κοινωνική διευκόλυνση».
Κλείνοντας το άρθρο αυτό, στο οποίο ακροθιγώς παρουσιάστηκαν μερικά μόνο χαρακτηριστικά της ομάδας, αξίζει να αναφερθεί ακόμη ένα φαινόμενο. Εάν το νεοεισερχόμενο μέλος της ομάδας είναι αποδοτικότερο από τα παλαιότερα, τότε ασκείται πίεση με έμμεσο και άμεσο τρόπο (σε κάποιες περιπτώσεις, η πίεση αυτή μπορεί να φτάσει σε ακραίο σημείο), προκειμένου να μειώσει την απόδοσή του και να συμμορφωθεί με τη νόρμα της ομάδας.
[1] Κοινωνική Ψυχολογία, τόμος Β’, Δημήτρης Γεώργας.
